Stanisław Leszczyński. Król Polski księciem Lotaryngii

Organizatorzy wystawy: Zamek Królewski w Warszawie, Musée Lorrain w Nancy, Musée des Beaux-Arts w Nancy, Bibliothèque Municipale w Nancy.

Komisarze wystawy ze strony francuskiej: Martine Mathias (komisarz generalny), Blandine Chavanne, André Markiewicz, Eric Moinet (komisarz organizacyjny)

Komisarze ze strony polskiej: prof. dr Andrzej Rottermund, Jerzy Gutkowski,  Anita Chiron-Mrozowska, Anna Małecka (komisarz organizacyjny).

Imię Stanislas jest wszechobecne w Nancy. Noszą je m.in.: główny plac miasta, główna ulica, szkoły, szpitale, hotele, restauracje; nawet ciastka i nalewki. Francusko brzmiące imię Stanislas nie jest powszechnie kojarzone w Polsce z królem Stanisławem Leszczyńskim. Wspólnie z kolegami z muzeów i biblioteki z Nancy postanowiliśmy zatem opowiedzieć Lotaryńczykom o polskich korzeniach króla Stanisława, Polakom zaś o wybitnych dokonaniach monarchy w Lotaryngii.
Wystawa była poświęcona postaci nieprzeciętnej. Stanisław Leszczyński był dwukrotnie wybrany na tron polski, w roku 1704 i 1733, ale nie dane mu było panować w swojej ojczyźnie. Przez małżeństwo córki Marii z Ludwikiem XV, królem Francji, został teściem jednego z najpotężniejszych monarchów europejskich. W 1736 r. zasiadł na 30 lat na tronie Lotaryngii.
Jego dwór w Lunéville stał się znany w ówczesnym świecie. Dokonania zarówno na polu architektury, jak i opieki społecznej, fakt utworzenia wielu instytucji dobroczynnych i naukowych okryły jego imię sławą.
Leszczyńscy byli obecni w polityce Rzeczypospolitej od XV wieku. Pełnili wysokie funkcje senatorskie i samorządowe. Okresem świetności tej rodziny był wiek XVII. W ich rodowym mieście – Lesznie znaleźli schronienie emigranci wyznaniowi – bracia czescy. Prowadzone przez nich gimnazjum cieszyło się europejską sławą. Tu narodziły się nowe prądy w pedagogice, głoszone przez Amosa Komeńskiego (Comeniusa).

Imiona przodków króla Stanisława znaleźć można w metrykach znanych uniwersytetów europejskich. Służyli Rzeczypospolitej w ważnych misjach dyplomatycznych.
Stanisław Bogusław Leszczyński rozpoczął karierę polityczną w 1696 r., zaledwie w wieku 19 lat, jako poseł na sejm konwokacyjny po śmierci Jana III. W wieku lat 20 kandydował na marszałka sejmu elekcyjnego. W 1698 r. został podczaszym koronnym, a rok później senatorem, wojewodą poznańskim.
Wybuch wojny ze Szwecją zmienił porządek polityczny w Rzeczypospolitej. Konfederacja szlachty województw wielkopolskich opowiedziała się przeciw Augustowi II. Na czele misji skonfederowanych do króla Szwecji, Karola XII stanął Stanisław Leszczyński. Karol XII zaproponował mu objęcie tronu polskiego, co z pomocą jego wojsk, wbrew prawu i tradycji, nastąpiło w 1704 r. Po wymuszonej abdykacji Augusta II w 1706 r., król Stanisław uznany został za legalnego władcę przez większość państw europejskich. Los jego odmienił upadek szwedzkiego protektora. Rozpoczęła się tułaczka zdetronizowanego króla Stanisława. W latach 1714 – 1718 mieszkał w Księstwie Dwóch Mostów w Palatynacie, należącym chwilowo do Szwecji, a od 1719 r. w Wissemburgu w Alzacji, dzięki wsparciu finansowemu Francji.
W 1725 r. młodsza córka Stanisława Leszczyńskiego, Maria wybrana została, spośród kilkudziesięciu księżniczek europejskich, na żonę Ludwika XV - króla Francji. Do 1738 r. urodziła dziesięcioro dzieci w tym Ludwika, następcę tronu francuskiego.
Stanisław, król bez królestwa, po ślubie córki Marii z Ludwikiem XV – rezydował wraz z żoną, Katarzyną z Opalińskich, i matką, Anną z Jabłonowskich, w zamku Chambord nad Loarą.

Po śmierci Augusta II Stanisław Leszczyński sięgnął powtórnie po koronę polską. Dla zmylenia przeciwników wysłał drogą morską do Gdańska swego sobowtóra, a sam, jako pomocnik kupiecki, udał się konno do Warszawy. W 1733 r. został, tym razem legalnie, wybrany na króla Polski. Wyparty z Warszawy przez wojsko rosyjskie, sprzyjające synowi Augusta II, udał się do Gdańska, gdzie oczekiwał wsparcia ze strony Francji. Po półrocznym oblężeniu miasta przez Rosjan, w przebraniu, opuścił Gdańsk i przedostał się do Prus. Nakłoniony przez dyplomatów francuskich, abdykował i powrócił do Francji.
Skutkiem dyplomatycznych zabiegów po wojnie o tron polski Francja otrzymała w 1736 r. Lotaryngię, którą dożywotnio miał władać król Stanisław. Po jego śmierci księstwo miało przypaść Ludwikowi XV jako posag Marii Leszczyńskiej.
Główną rezydencją króla-księcia był zamek w Lunéville. W promieniu kilkunastu kilometrów od zamku król przebudował lub wzniósł od nowa kilka rezydencji letnich i wspaniałych ogrodów. Dwór, w przeciwieństwie do Wersalu, był otwarty i przystępny. Gościli tam wybitni filozofowie, literaci i artyści, wśród nich Wolter i Monteskiusz.
Król – książę Stanisław działał na wielu polach i pozostawił po sobie kilka znaczących dzieł. Najważniejszym jest Głos wolny, w którym przedstawił program reformy Rzeczypospolitej.