U tronu królowej Polski

Trudno jest przecenić rolę, jaką odegrał klasztor jasnogórski w dziejach kultury i duchowości polskiej w perspektywie przeszło sześciu wieków swojej historii i obecności w jego murach obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Założony przez księcia Władysława Opolczyka w 1382 r., po jego politycznym upadku został uznany z woli Władysława Jagiełły za fundację królewską i rychło stał się już w I połowie XV stulecia ważnym ośrodkiem kultu religijnego i celem licznych pielgrzymek. Jako fundacja dynastyczna rodu Jagiellonów, odgrywał nie tylko znaczącą rolę religijną, ale też polityczną i traktowany był jako miejsce szczególnej opieki, sprawowanej nad państwami jagiellońskimi przez Matkę Boską, która, uobecniona w cudownym wizerunku, już w II połowie XV w. przez znakomitego historyka, kanonika Jana Długosza została nazwana „królową świata i naszą”. Wyrazem tego znaczenia były częste pielgrzymki do Częstochowy władców Polski oraz najwyższych dostojników Kościoła i Rzeczypospolitej, a także składane przez nich u stóp ołtarza Matki Boskiej dary wotywne, które w znacznej części przetrwały do naszych czasów.

Klasztor jasnogórski i jego skarbiec to z pewnością miejsce szczególne – jeden z najbogatszych zespołów dziedzictwa artystycznego nie tylko w Polsce, ale w całej Europie Środkowej. Poza wyjątkowymi przypadkami największego zagrożenia dziejowego, ta najwyższej rangi spuścizna historyczna nigdy nie opuszczała murów klasztoru. Monumentalna wystawa, zorganizowana w Zamku Królewskim w Warszawie przy najdalej idącej współpracy z klasztorem oo. Paulinów na Jasnej Górze, była tym samym przedsięwzięciem bez precedensu – wyjątkowym zarówno w dziejach klasztoru, jak i polskiego muzealnictwa. Przeszło 150 starannie wybranych dzieł malarstwa i iluminatorstwa, a przede wszystkim złotnictwa i hafciarstwa – naczyń i szat liturgicznych, wotów oraz dokumentów historycznych – stanowiło sugestywne świadectwo o dziejowym znaczeniu Jasnej Góry. Znalazły się wśród nich także zabytki wyjątkowe, nie eksponowane publicznie, nawet w murach skarbca jasnogórskiego, jak słynna sukienka, zwana rubinową na obraz Matki Boskiej, wyszywana drogocennymi klejnotami głównie z XVI i XVII w., ofiarowanymi "do obrazu" przez przedstawicieli najbardziej znaczących rodów polskich. Dziś sukienka ta, świadectwo głębokiej czci dla obrazu Matki Boskiej, uchodzić może również za jedną z najświetniejszych kolekcji dawnej biżuterii w całej Europie.

Wystawa była opowieścią o dziejowej roli Jasnej Góry, poprowadzoną chronologicznie. Olśniewające klasą artystyczną i bogactwem, zabytki zgromadzone w pierwszej części ekspozycji przywoływały pamięć władców i podkreślały znaczenie klasztoru jako miejsca kultu dynastycznego Jagiellonów, a po nich Wazów, uważających się za ich legalnych spadkobierców. Dary takie jak Mszał z fundacji króla Jana Olbrachta, monstrancja i krzyż, ofiarowane przez Zygmunta I, czy fragmenty korony złożonej na Jasnej Górze przez Władysława IV, to świadectwa wielkiego przywiązania tych władców do klasztoru częstochowskiego, ich najgłębszej czci dla obrazu Matki Boskiej i znaczenia, jakie odgrywało sanktuarium w życiu religijnym i politycznym dawnej Polski.

Dramat dziejowy Rzeczypospolitej, który zarysował się wyraźnie w dobie szwedzkiego „potopu”, znalazł odzwierciedlenie w drugiej części ekspozycji, gdzie moment przełomu wyznaczała obrona Jasnej Góry pod wodzą ojca Kordeckiego, przywołana sugestywnie licznymi pamiątkami i dziełami sztuki. Od tej chwili klasztor częstochowski stał się coraz częściej miejscem, gdzie nie tylko oddawano cześć Matce Boskiej najgodniejszymi darami składanymi w Kaplicy Cudownego Obrazu, ale też coraz częściej szukano duchowego wsparcia w trudnych historycznie chwilach. Wprawdzie wota królewskie Jana III i dary składane przez jego synów przywoływały jeszcze świetność wiedeńskiego triumfu, a i August III starał się wpisać swoimi znakomitymi darami w splendor tradycji królewskiej, to rolę coraz większą odgrywały dary skromniejsze – eksponowane na wystawie pamiątki związane z konfederacją barską, z insurekcją Kościuszki, z powstaniami narodowymi XIX wieku. W nurt tej tradycji wpleciony też został wątek pielgrzymkowy – masowego ruchu, którego korzenie tkwią głęboko w przeszłości, ale którego kulminacją były chyba ostatnie dziesięciolecia: Jasnogórskich Ślubów Narodu w 1956 r., wyboru Jana Pawła II w 1978 r., wybuchu „Solidarności”, trudnych lat, gdy próbowano ją zdławić, wreszcie – triumfu wolności i odzyskania pełnej suwerenności. Zarówno obrazy najwybitniejszych malarzy, jak i skromne niekiedy pamiątki po bohaterach tych doniosłych wydarzeń, przekonywały równie sugestywnie jak "perły od królów i złoto od rycerzy" o doniosłej roli, jaką Jasna Góra odegrała  dziejach Polski.

---

Sponsorzy

Mecenas Zamku Królewskiego	Sponsor Zamku Królewskiego w Warszawie

Centrum Tłumaczeń i Obsługi Konferencji

Patroni medialni

TVP Telewizja Polska	Polskie Radio	EMPIK Pełna Kultura	WPROST
WIK Wprost i Kultura	The Warsaw Voice	Warsaw Point	Gazeta Wyborcza
	Gazeta.pl	Gazeta Antykwaryczna