Uroda portretu. Polska od Kobera do Witkacego

5 grudnia 2009 r. – 28 lutego 2010 r.
Galeria Wystaw Czasowych II piętra

 

Komisarz – dr Przemysław Mrozowski
Projekt plastyczny – Agnieszka Putowska-Tomaszewska
Oświetlenie – Studio Projektowe Govenlock
Komisarz organizacyjny – Anna Małecka
Opieka konserwatorska – Tomasz Buźniak z zespołem

Choć portret nie zawsze stał wysoko w hierarchii zadań, jakich oczekiwano od malarzy, zazwyczaj budził gorące zainteresowanie jako obraz, który dawał okazję poznania z drugim człowiekiem – także z tym dawno nieżyjącym. Jak bowiem pisał Leon Battista Alberti w czasach, gdy portret odradzał się w XV stuleciu w sztuce europejskiej, obraz ten „nieobecnych czyni obecnymi”, zaś przedstawionym w nim osobom pozwala „wieść jak gdyby dłuższy żywot”.

To było główne i najważniejsze zadanie portretu – dać poczucie kontaktu z drugim człowiekiem; zamknąć w obrazie pamięć o nim jako o niepowtarzalnym indywiduum, wraz z jego cechami charakteru i rysami twarzy. Do tej pierwszoplanowej roli dochodziły onegdaj, niemal równolegle z chwilą powstania obrazu, inne: portret wskazywał i określał status przedstawionej osoby i jej miejsce w strukturze społecznej. Zestawione w galeriach portrety dawały poczucie więzi historycznej – z przodkami, poprzednikami na urzędzie, przedstawicielami tych samych korporacji.

Z tych powodów portret był i nadal jest niezwykle cennym źródłem ikonograficznym. Ale niemal od początków jego rozwoju interesowano się nim także ze względu na jego urodę – kunszt artystyczny malarskiej iluzji: gromadzono w kolekcjach nie tylko z racji tego, kogo portret przedstawia, ale także – kto i jak go namalował.

W dziedzictwie artystycznym dawnej Polski portret odgrywał szczególnie ważną rolę. Liczni cudzoziemcy podkreślali wielkie zamiłowanie Polaków do portretowania się. Z tego głównie powodu budził zainteresowanie – jako ważny, wielowątkowy i niezwykle sugestywny dokument epoki. Mało zważano na jego urodę. Co więcej – nierzadko uważano, że walory estetyczne w portrecie staropolskim były świadomie lub podświadomie pomijane, bowiem jego cele wyrażały się w przypisywanych mu funkcjach społecznych.

Nic bardziej mylnego. Wystawa Uroda portretu zaprezentowała historię portretu w Polsce od końca XVI wieku po dwudziestolecie międzywojenne w perspektywie dzieł najbardziej dojrzałych artystycznie. Przeprowadzanie kwerendy nie było trudne. Trudna okazała się selekcja wśród paru tysięcy dzieł, z których wybrano kilkaset, a następnie kilkadziesiąt – tych najbardziej urodziwych. Jak we wszystkich innych krajach europejskich, malowano w dawnej Polsce portrety dobre i złe. Ale tych dobrych, bardzo dobrych i znakomitych – malowanych zarówno w Polsce jak i poza jej granicami – nie zabrakłoby na ekspozycję wielokrotnie większą. Jej organizatorom chodziło jednak o prezentację urody portretu w dziełach gruntownie wyselekcjonowanych. Na wystawie znalazło się więc niemal 70 obrazów artystów wyłącznie pierwszoplanowych, których nazwiska i dokonania wyznaczają rytm przemian w historii malarstwa polskiego, a w znacznej mierze także europejskiego. Prezentowane więc były dzieła Marcina Kobera, Bartłomieja Strobla, Daniela Schulza, Marcelego Bacciarelliego, Henryka Rodakowskiego, Józefa Pankiewicza, Olgi Boznańskiej, Jacka Malczewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, ale też Hyacinthe’a Rigauda, Elizabeth Vigeé-Lebrun, Pompeo Battoniego, François Gérarda, czy Ary Scheffera. Obrazów użyczyło blisko trzydzieści muzeów i innych instytucji z Polski i zagranicy; część ich, prezentowanych po raz pierwszy publicznie, pochodziła również ze zbiorów prywatnych.


Wystawie towarzyszyły wykłady, zajęcia edukacyjne, lekcje muzealne, niedzielne spotkania na wystawie oraz dzień atrakcji.


  Polska
  Od Kobera do Witkacego

Warszawa 2009, 320 s., oprawa twarda i obwoluta, 76 il. kolor. + ilustracje detali obrazów,  nakład 750 egz., ISBN 978-83-7022-182-9, cena 79,00 zł