Nowe nabytki Zamku – portret Marcella Bacciarellego i kolekcja biskwitów

Najnowsze nabytki w kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum

Marcello Bacciarelli

Portret Jerzego Mniszcha z córką Elżbietą i Kiopkiem

Warszawa, 1795, olej na płótnie

Portret Michała Jerzego Wandalina Mniszcha (1742−1806) z córką Elżbietką (1787/92−1830) uważany był dotychczas za zaginiony. O tym, jak wyglądał, badacze wiedzieli jedynie za pośrednictwem kopii przechowywanej w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (nr inw. MP 4709 MNW).

Zakupiony przez Zamek obraz namalowany został w 1795 r., a jego powstanie udokumentowane jest listem Stanisława Augusta z dn. 2. marca 1795 r. do Marcella Bacciarellego. Portret prezentuje znakomitą artystyczną klasę i jest wybitnym przykładem dojrzałego stylu malarza. Prócz tego dzieło stanowi rzadki w twórczości Bacciarellego z tego okresu przykład portretu zbiorowego o rozbudowanej kompozycji i dużym formacie. Co więcej, jak wynika z wyżej wspomnianego listu, dzieło zostało zamówione przez samego monarchę, i być może nawet ofiarowane przez niego portretowanemu, co jeszcze bardziej podnosi historyczną wartość portretu.

Należy również dodać, że zarówno Marcello Bacciarelli, królewski malarz, jak i Michał Jerzy Wandalin Mniszech, który sprawował najważniejsze urzędy w I Rzeczypospolitej, należeli do najbliższego Stanisławowi Augustowi grona osób przebywających na Zamku Królewskim Warszawie. Z tego powodu, między innymi, obraz wzbogaci stałą ekspozycję Zamku (najpewniej w obrębie Apartamentu Królewskiego), gdzie zarówno portretowany, jak i artysta bywali za życia.

Warto także nadmienić, że nabycie obrazu uzupełniło nie tylko kolekcję dawnego malarstwa Zamku Królewskiego w Warszawie, ale przyczyniło się także do powiększenia oeuvre Bacciarellego w zasobach polskich muzeów.

Étienne Maurice Falconet (1716−1791)

Pigmalion i Galatea

Królewska Manufaktura Porcelany w Sevres

okres powstania: 1766−1772

wysokość: 36,5 cm

Grupa figuralna została wykonana w Królewskiej Manufakturze Porcelany w Sévres pod Paryżem pomiędzy rokiem 1766 i 1772. Identyczna rzeźba znajdowała się w kolekcji króla Stanisława Augusta i jest wymieniona w inwentarzu Zamku Królewskiego w Warszawie z 1795 r.: „Grupa czterech figurek z biskwitu Sévres przedstawiająca Pigmaliona i jego posąg” - [Un groupe de bisquit de quatre figures, de Sévres, representant Pigmalion et sa statue]. Zapis należy interpretować jako jedną grupę figuralną obejmującą cztery figury: Pigmaliona oglądającego Galateę oraz dwa amory (jeden z nich stoi na chmurach i trzyma strzałę, drugi całuje rękę kobiety). Jedyny model takiej rzeźby wykonanej w Sevres powstał w pracowni Étienne’a Maurice’a Falconeta .

Grupa figuralna, wykonana zgodnie z ówczesna modą w biskwicie (nieszkliwionej porcelanie), przedstawia Pigmaliona zachwyconego stworzonym dziełem pięknej Galatei stojącej na skale. Na podstawie widać rozrzucone narzędzia pracy rzeźbiarza − nożyczki i młotek. Figura Pigmalion i Galatea została zainspirowana poematem Metamorfozy autorstwa Owidiusza. Żyjący samotnie król Cypru Pigmalion, z zamiłowania rzeźbiarz, stworzył z kości słoniowej statuę kobiety. Rzeźba została wykonana tak perfekcyjnie, że młodzieniec zakochał się w posągu Galatei, obdarowując ją kwiatami, strojami i prezentami. Za sprawą modłów rzeźbiarza Afrodyta ożywiła posąg, a król Cypru poślubił ożywioną figurę pięknej kobiety. Miłosny temat poematu zainspirował wielu malarzy, w tym m.in. Francois`a Boucher`a do namalowania obrazu pod tym samym tytułem w 1766 r.

Marmurowa rzeźba Pigmalion i Galatea w 1761 r. została zaprezentowana przez Falconeta na paryskim Salonie, skąd trafiła do Luwru. Model z 1763 r. znajduje się obecnie w Sankt Petersburgu (Ermitaż). W tym samym roku powstała kolejna wersja marmurowej rzeźby, uwzględniająca różnice w modelunku twarzy Galatei (obecnie Baltimore, The Walters Art Museum). Rzeźba posłużyła jako bezpośredni wzór do opracowania figury w biskwicie przez Królewską Manufakturę Porcelany w Sevres pod Paryżem. Wykonywaną od 1766 r. figurę opracowano w dwóch wymiarach: ok. 75 i 35 cm wysokości. Modele rzeźby z Sevres zamówiła do pałacu m.in. markiza de Pompadour, księżna Grammont oraz książę Choiseul. Podobny egzemplarz rzeźby z 1774 r. o wys. 71 cm znajduje się w paryskim Musee National de Cearmique (inv. MNC 12814).

W latach 1757−1766 É.M. Falconet zarządzał pracownią rzeźby w manufakturze w Sevres. W 1766 r. na zaproszenie Katarzyny II wyjechał do Sankt Petersburga (gdzie stworzył jedną z najsłynniejszych realizacji, pomnik Piotra Wielkiego zwany „Miedzianym Jeźdźcem”). Podczas podróży do Sankt Petersburga Falconet mógł zatrzymać się w Warszawie. Wiadomo, że król Stanisław August Poniatowski zamówił kilka brązów i rzeźb wykonanych według projektu É.M. Falconeta w tym niektóre modelowane osobiście przez rzeźbiarskiego mistrza. Inwentarz Zamku Królewskiego w Warszawie z 1795 r. wspomina tylko o dwóch rzeźbach porcelanowych z Sevres, małym popiersiu Madame Du Barry oraz grupie figuralnej Pigmalion i Galatea.

Louis-Simon Boizot (1743−1809)

Medytacja

Królewska Manufaktura Porcelany w Sévres

okres powstania: 1775−1785

wysokość: 36 cm

Figura została wykonana w Królewskiej Manufakturze Porcelany w Sèvres pod Paryżem pomiędzy rokiem 1775 i 1785, zgodnie z ówczesną modą w biskwicie (nieszkliwionej porcelanie). Przedstawia młodą kobietę w klasycznych draperiach, która odsłania nagie piersi, opierając się o ściętą kolumnę stojącą na podniesionym cokole, osadzoną na czworokątnej podstawie. Kobieta w zamyśleniu opiera głowę na jej prawej ręce, trzymając w lewej ręce książkę, w której zaznacza stronę palcem wskazującym. Model wykonany przez kierownika pracowni rzeźby w Sévres, Louisa-Simona Boizota, jest niezwykle elegancki i harmonijny, realistycznie przedstawia kontemplacyjną postawę dziewczyny, ze swobodnie ukształtowaną przez rzeźbiarza sylwetką pięknej kobiety.

Boizot pierwotnie stworzył model Medytacji jako pendant (drugą rzeźbę do pary) figury o nazwie Melancholia, wykonanej w latach 60. XVIII w. przez rzeźbiarza Étienne’a Maurice’a Falconeta. Para takich statuetek została zachowana w zbiorach książąt de Luynes w zamku Dampierre. Model rzeźby Medytacja ze względu na swoją klasę był poszukiwany w kręgach znawców i kolekcjonerów do wyposażenia królewskich i arystokratycznych pałaców. Wśród rzadkich przykładów modeli tej rzeźby znanych dzisiaj należy wymienić zaledwie dwa o niewielkich różnicach w szczegółach opracowania, z których jeden znajduje się w Sèvres Musée National de Céramique, a drugi w Musée National du Château de Versailles et de Trianon.

Jeana-Baptiste Pigalle (1714−1785)

Merkury zawiązujący sandał

Królewska Manufaktura Porcelany w Sévres

okres powstania: 1770−1780

wysokość: 24 cm

Figura powstała w Królewskiej Manufakturze Porcelany w Sévres pod Paryżem pomiędzy rokiem 1770 a 1780. Król Stanisław August zamówił w pracowni mistrza aż dwa powtórzenia tej rzeźby w zmniejszonej skali (ok. 60 cm). Prezentowana rzeźba wykonana zgodnie z ówczesna modą w biskwicie (nieszkliwionej porcelanie) przedstawia Merkurego, boga handlu, obrońcę podróżujących i posłańca bogów. Młodzieniec siedzi na skale, zakładając sandał, jego kaduceusz leży u stóp. Oryginał z białego marmuru, zaprezentowany na paryskim Salonie w 1743 r., jest eksponowany obecnie w Luwrze. Inny egzemplarz znajdował się m.in. w kolekcji Fryderyka II w Sanssouci. Biskwitową wersję rzeźby posiada m.in. Musée National de Céramique w Sévres.

Nabytki eksponowane będą w Apartamencie Królewskim na pierwszym piętrze Zamku