Obraz Bernarda Bellotta zw. Canalettem po 200 latach wrócił do Zamku!

Obraz Bernarda Bellotta zw. Canalettem

Widok Kapitolu z kościołem Santa Maria in Aracoeli

(olej na płótnie; 84 x 107 cm, 1768 r.)

po 200 latach znowu w Zamku!

Dzieło powstałe na zmówienie króla Stanisława Augusta − interesujące świadectwo wahań i ewolucji koncepcji naszego ostatniego monarchy, które tylko przez pewien czas wisiało we wnętrzach zamkowych − po 200 latach wróciło do dawnej siedziby królewskiej!  Obraz można podziwiać w Gabinecie Konferencyjnym Apartamentu Królewskiego.  Uroczysta prezentacja płótna z udziałem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego odbyła się 19 września 2018 r. w Sali Wielkiej.

Obraz Widok Kapitolu z kościołem Santa Maria in Aracoeli został zakupiony od funduszu powierniczego z siedzibą w Lozannie jako malowidło, które w stopniu trudnym do przecenienia wzbogaci i uzupełni zbiory Zamku Królewskiego w Warszawie, mieszczące największy w ogóle zespół płócien autorstwa Bernarda Bellotta zw. Canalettem.

Bernardo Bellotto niedługo po przyjeździe do Warszawy otrzymał od króla Stanisława Augusta zlecenie wykonania serii wedut Rzymu, być może z przeznaczeniem do urządzanego właśnie Zamku Ujazdowskiego. Zamówione widoki Canaletto namalował w latach 1768-1769, opierając się w większości na kompozycjach graficznych Giovanniego Battisty Piranesiego z serii Vedute di Roma (por. Veduta del Romano Campidoglio con Scalinata, 1775, akwaforta; obecn. Gabinet Rycin BUW).

Powstało 15 obrazów, w trzech formatach (duże, średnie i małe). Największy,  z przedstawieniem Kolumny Trajana, miał wymiary 238 x 154 cm. Widoki te, zgodnie  z życzeniem monarchy, przedstawiały tak zabytki antyczne, jak i budowle z czasów papieskich.

Zdaniem prof. Andrzeja Rottermunda obrazy z widokami Rzymu wieszano w Przedpokoju Senatorskim (obecn. Sala Canaletta) w Zamku Królewskim. Tutaj były stopniowo zastępowane wedutami Warszawy i przenoszone do innych miejsc w rezydencjach królewskich. Jak wynika z inwentarza, Widok Kapitolu w 1783 r. wisiał w Pałacu w Łazienkach w Oficynie Wielkiej (Podchorążówka), gdzie znajdowały się mieszkania Elżbiety Grabowskiej i członków dworu.

Po śmierci króla weduty rzymskie stały się własnością jego spadkobierców. Część z nich sprzedano w 1821 r. antykwariuszowi mediolańskiemu, Antonio Fussiemu, który wywiózł je do Rosji. Widniejący na obrazie (po prawej stronie u dołu) numer 469 to zapewne numer katalogowy z rosyjskiej kolekcji.

Zdaniem Stefana Kozakiewicza – historyka sztuki i autora wielu publikacji naukowych − obraz pozostawał w kolekcji prywatnej w Petersburgu do I wojny światowej. Zapewne w tym samym zbiorze znajdował się i inny obraz namalowany przez Canaletta dla Stanisława Augusta – Forum Nerwy, na którym widnieje podobny do uwidocznionego na Widoku Kapitolu numer 482, namalowany białą farbą. Dzieło oferowano na rynku antykwarycznym w Mediolanie w 1995 r.

Kozakiewicz w 1972 r. potwierdza istnienie siedmiu obrazów ze wspomnianej serii  w kolekcjach państwowych w Moskwie, Gorkim, Chabarowsku, oraz w trzech kolekcjach prywatnych w Mediolanie. Inne znał tylko z reprodukcji (w tym Widok Kapitolu), z wyjątkiem dwóch, na których ślad nigdy nie natrafił.

W artykule dotyczącym współpracy Canaletta z synem Lorenzem, Kozakiewicz wysunął przypuszczenie, że ten ostatni mógł brać udział w powstaniu większości widoków z serii rzymskiej. Badacz pisał o obrazach namalowanych wspólnie przez ojca i syna, że „mają więcej partii traktowanych bardziej pospiesznie, rysunkowo, nie tak wyraźnie określonych i malarsko odczutych” (Kozakiewicz, 1960).

Widok Kapitolu (…) B. Bellotta zw. Canalettem znany nam był dotychczas jedynie ze zdjęć. Na ich podstawie, a przede wszystkim w oparciu o materiały archiwalne (odnoszące się do galerii obrazów Stanisława Augusta, gdzie obraz został skatalogowany pod numerem 450 – taki numer widnieje w prawym rogu) nabraliśmy przekonania, że obraz pochodzi z galerii króla Stanisław Augusta. Dzięki źródłom możemy też potwierdzić miejsca przechowywania obrazu do 1821 r. Porównując płótno z innymi zachowanymi z serii, można stwierdzić również, że ta piękna kompozycja nosi wszystkie cechy stylowe charakteryzujące obrazy wykonywane wspólnie przez Bernarda i Lorenza Bellotta w tym okresie.

Obrazy pędzla Bernarda Bellotta zw. Canalettem oferowane są do sprzedaży niezwykle rzadko, a kiedy trafiają na rynek antykwaryczny, osiągają wysokie ceny. Właśnie z tego powodu w 1995 r. nie udało się pozyskać do polskich zbiorów widoku Forum Nerwy. Wzrost zainteresowania płótnami mistrza można wyraźnie zaobserwować na przestrzeni ostatnich trzech dekad. W tym czasie rozwinęły się badania nad twórczością malarza, zorganizowano kilka ważnych wystaw mu poświęconych, a najbardziej prestiżowe muzea na świecie (np. Kunsthistorisches Museum w Wiedniu) przearanżowały nawet swoje ekspozycje stałe, aby jak najlepiej wyeksponować wszystkie posiadane płótna Canaletta. Pojawienie się oferty sprzedaży obrazu Canaletta Widok Kapitolu stało się wydarzeniem ważnym i wielką szansą dla rodzimego muzealnictwa.