Dary Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich do kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie z okazji 100. rocznicy urodzin prof. Andrzeja Ciechanowieckiego

Tkaniny

W kolekcji przekazanych tkanin znajdują się obiekty różnego typu, wykonane różnymi technikami, zarówno europejskie, jak i orientalne. Ważną grupę stanowią polonica, czyli wyroby pochodzące z wytwórni działających na terenie dawnej Rzeczypospolitej lub wykonane na zachodzie Europy i związane z Polską poprzez osobę zamawiającego oraz charakter dekoracji.

Najliczniejszy zespół poloników tworzą pasy kontuszowe, które stanowią blisko 1/3 kolekcji pasów przechowywanych w Zamku Królewskim. Są wśród nich wyroby najważniejszych wytwórni, począwszy od manufaktury Radziwiłłów w Słucku – powstałe w pierwszej fazie działalności (1767-1780), oraz u jej schyłku (XIX w.), pasy z manufaktury Paschalisa Jakubowicza w Lipkowie (1787-1794), Aleksandra Unruga w Kobyłce (1781-1794), z królewskiej manufaktury jedwabnej w Grodnie (1768-1780), a także pas z krakowskiej pracowni Franciszka Masłowskiego (1781-1806) oraz pasy lyońskie, zamawiane we Francji w związku z popytem, którego nie były w stanie zaspokoić polskie manufaktury.

Kolejną grupę tworzą tkaniny ozdobione motywem herbu. Najstarszymi z nich są dwa niewielkie haftowane kartusze herbowe Wazów, wykonane w polskim warsztacie, w 2. ćw. XVII w., należące do grupy haftów naszywanych na paramenty fundowane przez członków rodziny Wazów. Następnym interesującym obiektem z grupy tkanin herbowych jest kobierzec z herbami Potockich i Mniszchów, wykonany w manufakturze Potockich Brodach (1735-1751) lub Tulczynie (ok. 1774).

Wśród wyrobów zachodnioeuropejskich znajdują się dwie tapiserie herbowe Michała Kazimierza Paca, hetmana wielkiego litewskiego, należące do serii o nieustalonej liczbie sztuk, ozdobione pięciopolową tarczą herbową i tytulaturą, na którą wskazują litery usytuowane wokół kartusza. Tapiserie powstały w warsztacie Jana Leyniersa w Brukseli (1667-1669), jedna z nich jest sygnowana. Kolejną jest tapiseria Św. Paweł na Malcie, z herbem biskupa Andrzeja Chryzostoma Załuskiego umieszczonym w górnym pasie bordiury, (Beauvais?, koniec XVII w), wykonana według rysunku Pietera Coecke van Aelst (1529/30), będąca przykładem popularności tematu, jakim były Dzieje Apostolskie oraz wierności pierwotnemu projektowi.

Poza tym do zbiorów zamkowych trafiły dwa gobeliny z przedstawieniem Saturna i Herkulesa, należące do serii Postaci mitologicznych, pierwotnie liczącej 12 tkanin, przeznaczonej do rezydencji Ogińskich w Słonimiu, pochodzące z miejscowego warsztatu tkackiego, założonego przez Michała Kazimierza Ogińskiego, kierowanego przez pochodzącego z Saksonii Johana Karla Kletscha (1782-1792).

Kolejnymi przekazanymi tapiseriami są: okazała brukselska tkanina ze sceną przedstawiającą Obfitość przyjmująca dary od kontynentów (Lodewijk van Schoor, Peter Spierincks , 1670-1710) oraz Portret Marii Leszczyńskiej (Francja, ok. poł XVIII w. Francja), według Jeana Baptisty van Loo.

Wśród tkanin orientalnych przede wszystkim należy wymienić kobierce: perski i turecki (XVII, XVIII w.) oraz zespół adamaszkowych makat jedwabnych ozdobionych motywem niszy, zapewne tureckich, datowanych na wiek XVIII.

Ceramika i szkło

W grupie obiektów z zakresu ceramiki i szkła Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich zgromadziła 130 zabytków ceramicznych i 75 wyrobów szklanych. Są to przede wszystkim polonica. Na pierwszym miejscu wyróżnić należy zespół kilkunastu wazonów dekoracyjnych i naczyń wykonanych w Królewskiej Manufaktury Fajansu w Belwederze i wytwórni K. Wolffa na Bielinie. Unikatowy zespół stanowi siedem elementów z tzw. serwisu sułtańskiego, w 1776 r. zamówionego przez króla Stanisława Augusta i przeznaczonego na dar dla sułtana Abdul Hamida I. W zbiorach znalazły się także przykłady  wyrobów pierwszej polskiej manufaktury porcelany w Korcu, m.in. rzadki talerz z serwisu Konstancji z Radziwiłłów Czudowskiej z ok. 1820 r. Na uwagę zasługuje również komplet sześciu talerzy z fajansu delikatnego ze scenami z życia ks. Józefa Poniatowskiego, wykonany we francuskiej manufakturze Choisy-Le-Roi w latach 1824-1836 oraz dwa talerze i półmisek z porcelany chińskiej, pochodzące z kolekcji króla Augusta II oraz porcelanowa figura Augusta III przedstawionego jako cesarz rzymski, wykonana w manufakturze Miśnieńskiej według XVIII-wiecznego modelu z okazji 200. rocznicy jej założenia, ok. 1910 r.

W kolekcji szkła znajdują niemal wyłącznie naczynia powstałe w dwóch najlepszych polskich hutach: szkła kryształowego w starostwie lubaczowskim, założonej przez Elżbietę Sieniawską z Lubomirskich, oraz hut w Nalibokach i Urzeczu, których fundatorką była Anna z Sanguszków Radziwiłłowa. Na wyróżnienie wśród wyrobów pierwszej z wymienionych hut zasługują: zespół 4 flasz puzdrowych i karafinką z herbem Starykoń z lat 30.-40. XVIII w., karafinki i kieliszek ze szkła barwionego na zielono w masie z herbem Mniszech z serwisu Jerzego Wandalina Mniszka  (po 1742), a także powstałe w drugiej manufakturze: flasza ze szkła fioletowego z herbem Leliwa, czy też trzy flasze ze szklą bezbarwnego z herbami Oksza i Ciołek z ok. 1757-1758 r. Wspomnieć należy również o 6 kielichach z herbami Polski, Litwy i elektorów saskich, związanych z królem Augustem III, wykonanych w 2. ćwierci XVIII w., zdobionych herbami Polski, Litwy i elektorów saskich.

Grafika

W zbiorze podarowanej przez Fundację grafiki większość stanowią portrety. To 26 pozycji, wśród których znalazły się wizerunki królów, królowych, oraz postaci związanych z historią Polski. Odnajdziemy tu trzy portrety kobiet: królowej Bony, Ludwiki Marii Gonzagi i Aleksandry Franciszki Rzewuskiej. 

Portret królowej Bony wykonał w 1568 r. wenecki rytownik Niccolò Nelli (ok. 1530 – po 1575). To bardzo rzadka rycina, notowana zaledwie w kilku egzemplarzach w najlepszych polskich kolekcjach. Dla Zamku Jest to przedstawienie szczególne cenne, gdyż stanowi porównanie do analogicznego ujęcia twarzy i szczegółów stroju Bony występujących na cało-postaciowym portrecie malarskim królowej z kolekcji Zamku (nr inw. ZKW/60).

Drugi portret kobiecy, na który warto zwrócić uwagę to przedstawienie Aleksandry Franciszki Rzewuskiej (1788–1865), z domu Lubomirskiej, artystki i pisarki, autorki romansu historycznego Jadwiga królowa polska, żony podróżnika i orientalisty Wacława Seweryna Rzewuskiego. Odbitka taka notowana jest jedynie w zbiorach Emeryka Hutten-Czapskiego.

W zbiorze dominują portrety królów: Henryka III Walezego, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana II Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego, Augusta III. Galerię uzupełniają wizerunki: Michała Radziejowskiego, Bonaventury de Rossie – nadwornego malarza Augusta III w Dreźnie. Wystaępują także postaci z XIX w. Fryderyk August I, Aleksander I, Mikołaj I, Aleksander II, Iwan Fiodorowicz Paskiewicz, oraz bracia Jan i Jędrzej Śniadeccy.

Warto zwrócić uwagę na portret Zygmunta III rytowany przez Crispijna de Passe Starszego (1564–1637), rzadko notowany w zbiorach polskich miedzioryt z 1598. Ukazuje popiersie, zwrócone w prawo; w krezie, w wysokim kapeluszu z piórami. W narożach znajdują się ciekawe detale: skrzyżowane berła, korona, orzeł i miecz opleciony literą „S”, po bokach kadzielnice.

Równie ciekawy jest portret Jana III Sobieskiego, na rycinie Nicolasa de Larmessina I (1632–1694), powstałej między 1674 a 1678.  Uwagę zwraca strój władcy, czapka z kitą, delia obszyta futrem lamparta, żupan z szamerunkiem i wielkimi guzami. Portret jest w owalnej profilowanej ramie przewiązanej u góry wstęgą, z tondem u dołu, w którym pod koroną widnieje tarcza z Orłem Białym.

Rysunki

Wśród obiektów na papierze należy wyróżnić obszerną grupę rysunków, które zostały przekazane w darze przez Fundację Zbiorów im. Ciechanowieckich 24 maja 2022 r. To imponujący zbiór 278 obiektów, które Andrzej Ciechanowiecki pozyskał ze względu na ich urodę, bądź inne osobiste motywy, często o charakterze sentymentalnym. Jednym z głównych celów kolekcjonera było zgromadzenie dzieł artystów polskich, w Polsce działających lub tematycznie z Polską związanych. Kolekcja prezentuje szerokie spektrum technik artystycznych – zarówno tych powszechnie kojarzonych ze sztuką rysunkową (ołówek, kredka, węgiel, sangwina, pióro i tusz), jak i form funkcjonujących na pograniczu rysunku i malarstwa (akwarela, gwasz, tempera i pastel), dla których wspólnym mianownikiem jest podłoże, czyli papier. Wśród składających się na ten zbiór dzieł, znajdują się prace autorstwa artystów takich jak: Stefano della Bella, Vincenzo Brenna, Tadeusz Kuntze-Konicz, Daniel Chodowiecki, Sylwester Dawid Mirys, Aleksander Orłowski, Piotr Michałowski czy Jan Matejko. Kolekcja rysunków jest również bardzo zróżnicowana pod względem ikonograficznym. Znajdują się w niej prace o tematyce historycznej, mitologicznej i biblijnej, pejzaże, widoki miast, sceny rodzajowe, portrety i studia postaci. Na szczególną uwagę zasługują malownicze widoki autorstwa Zygmunta Vogla oraz pełne wdzięku sceny rodzajowe wyczarowane ręką Jana Piotra Norblina. Są to nie tylko staranie zakomponowane dzieła, będące dojrzałym owocem artystycznej koncepcji, ale także studia i szkice, mające charakter swobodnej notatki – dziś bezcenny dokument procesu twórczego i ślad spontanicznego gestu artysty.